9. นยถาจิตฺตสฺสวาจาติกถาวณฺณนา
[565] มุสาวาโท น โหตีติ วุตฺตํ อนาปตฺตีติ สมฺพนฺโธฯ
นยถาจิตฺตสฺสวาจาติกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
11. อตีตานาคตสมนฺนาคตกถาวณฺณนา
[568-570] สมนฺนาคตปญฺญตฺติยาติ สมงฺคิภาวปญฺญตฺติยาฯ เตเนวาห ‘‘ปจฺจุปฺปนฺนธมฺมสมงฺคี สมนฺนาคโตติ วุจฺจตี’’ติฯ ปฏิลาภปญฺญตฺติยาติ อธิคมนปญฺญตฺติยาฯ อยนฺติ ‘‘สมนฺนาคโต’’ติ วุจฺจมานปุคฺคลสฺส โย ตถา วตฺตพฺพากาโร, อยํ สมนฺนาคตปญฺญตฺติ นามฯ เอส นโย เสเสสุปิฯ
อตีตานาคตสมนฺนาคตกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
นวมวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
10. ทสมวคฺโค
1. นิโรธกถาวณฺณนา
[571-572] สกสมเย ‘‘ปุริมจิตฺตสฺส นิโรธานนฺตรํ ปจฺฉิมจิตฺตํ อุปฺปชฺชตี’’ติ อิจฺฉิตํ, ปรวาที ปน ‘‘ยสฺมิํ ขเณ ภวงฺคจิตฺตํ, ตสฺมิํเยว ขเณ กิริยมยจิตฺตํ อุปฺปชฺชตี’’ติ วทติฯ เอวํ สติ ปุริมปจฺฉิมจิตฺตานํ สหภาโวปิ อนุญฺญาโต โหติฯ เตนาห ‘‘ภงฺคกฺขเณน สเหวา’’ติฯ ตถา จ สติ วิปากกิริยกฺขนฺธานํ วิย กิริยวิปากกฺขนฺธานํ วิปากวิปากกฺขนฺธานํ กิริยกิริยกฺขนฺธานญฺจ วุตฺตนเยน สหภาโว วตฺตพฺโพติ อิมมตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ภวงฺคจิตฺตสฺสา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ อุปปตฺติภวภาเวน เอสิยา อิจฺฉิตพฺพาติ อุปปตฺเตสิยา วิปากกฺขนฺธา, เต จ เยภุยฺเยน ภวงฺคปริยายกาติ อฏฺฐกถายํ วุตฺตํ ‘‘อุปปตฺเตสิยนฺติ สงฺขํ คตสฺส ภวงฺคจิตฺตสฺสา’’ติฯ อาทิปริโยสานมตฺตญฺหิ ตสฺส ปฏิสนฺธิจุติจิตฺตํ, ตทารมฺมณํ ภวงฺคนฺเตฺวว วุจฺจตีติฯ จกฺขุวิญฺญาณาทีนํ กิริยาเวมชฺเฌ ปติตตฺตา กิริยาจตุกฺขนฺธคฺคหเณน คหณํ ยุตฺตนฺติ วุตฺตํฯ จกฺขุวิญฺญาณาทีนนฺติ หิ อาทิ-สทฺเทน น โสตวิญฺญาณาทีนํเยว คหณํ, อถ โข สมฺปฏิจฺฉนสนฺตีรณานมฺปีติ ทฏฺฐพฺพํฯ
นิโรธกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
3. ปญฺจวิญฺญาณสมงฺคิสฺสมคฺคกถาวณฺณนา
[576] ลกฺขณนฺติ ปญฺจวิญฺญาณานํ อุปฺปนฺนารมฺมณตาทิอวิตเถกปฺปการตาลกฺขณํฯ กามํ มโนวิญฺญาณํ อวตฺถุกมฺปิ โหติ, สวตฺถุกตฺเต ปน ตมฺปิ อุปฺปนฺนวตฺถุกเมวฯ ตถา หิ ปาฬิยํ ฐปนายํ ‘‘หญฺจิ ปญฺจวิญฺญาณา อุปฺปนฺนารมฺมณา’’ตฺเวว วุตฺตํฯ มโนวิญฺญาณสฺสปิ อุปฺปนฺนวตฺถุกตาปริยาโย อตฺถีติ ‘‘ปญฺจ วิญฺญาณา’’ติ อวตฺวา ‘‘ฉ วิญฺญาณา อุปฺปนฺนวตฺถุกา’’ติ วุตฺเต ‘‘โน จ วต เร วตฺตพฺเพ ปญฺจวิญฺญาณสมงฺคิสฺส อตฺถิ มคฺคภาวนา’’ติ วตฺตุํ น สกฺกาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ฉ วิญฺญาณา…เป.… อธิปฺเปต’’นฺติฯ
[577] ‘‘อนิมิตฺตํ สุญฺญตํ อปฺปณิหิต’’นฺติ นิพฺพานสฺส เต ปริยายาฯ จกฺขุวิญฺญาณสฺส อนิมิตฺตคาหิภาเว สุญฺญตารมฺมณตาปิ สิยาติ วุตฺตํ ‘‘ตเทว สุญฺญตนฺติ อธิปฺปาโย’’ติฯ
ปญฺจวิญฺญาณสมงฺคิสฺสมคฺคกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
5. ปญฺจวิญฺญาณาสาโภคาติกถาวณฺณนา
[584-586] สา ปน นมิตฺวา ปวตฺติฯ อารมฺมณปฺปการคฺคหณนฺติ อารมฺมณสฺส อิฏฺฐานิฏฺฐปฺปการสฺส คหณํฯ เยน อารมฺมณปฺปการคฺคหเณน กุสลจิตฺตสฺส อโลภาทีหิ สมฺปโยโค อกุสลจิตฺตสฺส โลภาทีหิ สมฺปโยโค โหติ, โส อาโภโคติ ทสฺเสติฯ
ปญฺจวิญฺญาณาสาโภคาติกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ